Oględziny prostaty u większości mężczyzn mają miejsce podczas regularnych badań kontrolnych. Jeśli lekarz nie przeprowadzi badania palpacyjnego per rectum podczas tych rutynowych przeglądów, poproś o nie. Udaj się do lekarza, jeśli masz jakiekolwiek objawy zapalenia stercza, takie jak utrzymujący się dyskomfort podczas oddawania moczu i ból, krew w moczu lub nasieniu bądź bolesne ejakulacje, zwłaszcza jeśli owe symptomy pojawiają się nagle. Nieleczone zapalenie prostaty może prowadzić do bardziej poważnych problemów, na przykład infekcja rozprzestrzenia się czasem na inne części ciała.
Rozpoznawanie zapalenia gruczołu krokowego składa się z dwóch istotnych kroków: (1) wykluczenia innych chorób, które mogą powodować dane objawy, oraz (2) określenia rodzaju zapalenia stercza.
Na początku lekarz spyta cię o dolegliwości, na jakie się skarżysz: Na czym one polegają? Czy pojawiają się i znikają czy też utrzymują się stale? Kiedy się pojawiły? Czy zauważyłeś jakieś zmiany w swoim trybie życia od chwili wystąpienia objawów? Może cię również zapytać o zabiegi medyczne, jakie ostatnio przeszedłeś, a także o przebyte infekcje, nawyki związane z życiem seksualnym, zawód oraz to, czy w twojej rodzinie występowały choroby prostaty. Często przeprowadzane jest też badanie moczu, aby stwierdzić, czy nie ma infekcji układu moczowego.
Badanie przedmiotowe obejmuje na ogół obmacywanie brzucha i rejonu miednicy w celu wykrycia nadmiernie tkliwych miejsc. Podczas badania palpacyjnego przez odbytnicę lekarz wsuwa delikatnie do odbytnicy nawilżony palec w gumowej rękawiczce (zob. strony 26 i 27) i obmacuje prostatę. Gruczoł stercza w stanie zapalnym często jest powiększony i wrażliwy na dotyk. Czasem pobiera się do badania płyn wytwarzany przez prostatę. Pociera się ją wtedy dość energicznie palcem w rękawiczce, powodując, że ów płyn przedostaje się do cewki moczowej, gdzie miesza się z moczem i wydostaje się przez penis. Ta procedura nazywana jest często masażem prostaty. Pobieramy wtedy próbkę moczu, która zawiera płyn uwolniony podczas masażu stercza. Bada się ją pod mikroskopem, szukając bakterii i białych krwinek. Obecność bakterii świadczy o infekcji, a leukocytów o stanie zapalnym. Jeśli analiza moczu wykazuje zarówno na zapalenie, jak i infekcję, prawdopodobnie masz bakteryjne zapalenie prostaty i możesz się leczyć antybiotykami. Gdy próbka uryny zawiera białe krwinki, ale nie ma w niej bakterii, pewnie cierpisz na zespół przewlekłego bólu miednicy, które można leczyć środkami łagodzącymi objawy. Kiedy w moczu nie występują bakterie ani leukocyty, twoje objawy mogą być powiązane z jakimiś innymi zaburzeniami i potrzebne są dalsze badania.
Panom, u których ryzyko zachorowania na raka stercza jest podwyższone, lekarz może zalecić zbadanie PSA. Można też przeprowadzić testy mierzące wielkość strumienia moczu oraz ilość uryny zalegającej w pęcherzu po oddaniu moczu, aby sprawdzić, czy nie występuje łagodny przerost prostaty (BPH). Innym pacjentom lekarz może zalecić dalsze badania w postaci prześwietleń rentgenowskich, USG, cystoskopii i specjalistycznych testów oceniających pracę pęcherza. Dzięki nim można rozpoznać guzy, dysfunkcję pęcherza lub cewki moczowej oraz inne zaburzenia pęcherza lub nerek.